«Սասունցի Դավիթ» հայկական ազգային էպոսը բացահայտում է հայ ժողովրդի բոլոր ազգային գծերը` ազնվություն, արդարություն, բարություն և քաջություն: Էպոսը հիմնականում կոչվում է «Սասունցի Դավիթ», բայց սա երրորդ ճյուղից ընդամենը մեկ հերոսի անուն է: Էպոսը կրում է նաև «Սասնա փահլևաններ», «Սասնա տուն», «Ջոջանց տուն», «Սասունցի Դավիթ կամ Մհերի դուռ», «Դավիթ և Մհեր», «Դավթի պատմություն», «Դավթի հեքիաթ» և այլն։

Հայկական ազգային էպոսը բաղկացած է չորս ճյուղերից, և յուրաքանչյուրը պատմում է հերոսների մասին, ովքեր մարտի են մղում պաշտպանելու իրենց հայրենիքը, իրենց ժողովրդին, իրենց ավանդույթներն ու մշակույթը, բայց միևնույն ժամանակ նրանք խենթորեն բարի, արդար և նույնիսկ միամիտ են:

Հայկական ազգային էպոսը սկսվում է Բաղդադի խալիֆայի հարսանիքից `հայ իշխանուհի Ծովինարի հետ: Խալիֆան տեղեկանում է հայոց արքա Գագիկի դստեր անսահման գեղեցկության մասին, և տեսնելով նրան, նա անմիջապես սիրահարվում է և խնդրում նրա ձեռքը, իսկ մերժման դեպքում սպառնում է պատերազմ սկսել Հայաստանի դեմ: Արյունահեղությունից խուսափելու համար Ծովինարը համաձայնվում է հարսանիքին: Հեռանալուց առաջ Ծովինարը երկու բուռ ջուր է խմում աղբյուրից, և այդ ջից նա հղիանում է: Խալիֆայի և Գագիկի Բաղդադում կնքված պայմանագրի համաձայն, Ծովինարը ապրում է առանձին պալատում, որտեղ ծնվում են Սանասար և Բաղդասար երկվորյակները: Հրաշալի երկվորյակները ուժեղ և խելացի են և անսովոր արագ են մեծանում: Երբ նրանք մեծանան, խալիֆան որոշում է մահապատժի ենթարկել Ծովինարին իր երեխաների հետ միասին, բայց չի կարողանում, քանի որ Սանասարը և Բաղդասարը անսահման ուժեղ էին: Ապա խալիֆան չեղյալ է հայտարարում իր մահապատժի հրամանը: Որոշ ժամանակ անց նա կրկին պատերազմ է սկսում Հայաստանի դեմ, բայց այս անգամ պարտություն է կրում: Փախչելով ՝ նա կուռքերին խոստանում է զոհաբերել Սանասարին ու Բաղդասարին՝ որպես վճար: Այս մասին իմանալով երազ տեսած իրենց մորից ՝ երկվորյակները լքում են Բաղդադը, մեկնում Հայաստան, որտեղ կառուցում են Սասունը:

Երկրորդ ճյուղը պատմում է Սանասարի որդու ՝ Մհերի մասին, որը տասնհինգ տարեկան հասակում ազատում է Սասունին մարդակեր առյուծից ՝ բախվելով նրա հետ և մերկ ձեռքերով պոկելով առյուծին: Մհերն ամուսնանում է Արմաղանի հետ, ում նա փրկում է և ազատում իրեն գերության մեջ պահած Սպիտակ Դեվից: Որոշ ժամանակ անց Մհերը բախվում է Մսրա-Մելիքի (ավագ) հետ, բայց նրանց ուժերը հավասար են, և ոչ ոք չի հաղթում: Հետո նրանք հաշտություն են կնքում ու համաձայնության գալիս, որ նրանցից մեկի մահից հետո երկրորդը պարտավոր է հոգ տանել հանգուցյալի ընտանիքի մասին: Մսրա-Մելիքի մահից հետո նրա այրին` Իսմիլը, իշխանների անհնազանդությունից պաշտպանվելու պատրվակով, Մհերին կանչում է իր մոտ: Նրան հաջողվում է Մհերին գրավել: Մհերից նա որդի է ունենում՝ Մսրա-Մելիք (կրտսեր): Մեկնելուց յոթ տարի անց Մհերը վերադառնում է Սասուն և, ի վերջո, հաշտվում է իր կնոջ հետ: Նա ունի ժառանգ, օրինական որդի՝ Սասունցի Դավիթ: Դավթի ծնվելուց անմիջապես հետո Մհերն ու Արմաղանը մահանում են:

Երրորդ ճյուղը պատմում է Սասունցի Դավթի և Մսրա-Մելիքի (կրտսերը) մասին: Մոր մահից հետո Դավիթին կերակրելու ոչ մի եղանակ չկար, և նրան ուղարկեցին Մսիր, որտեղ Իսմիլը կերակրում և դաստիարակում է նրան: Բազմիցս Մսրա-Մելիքը փորձում է սպանել Դավիթին, բայց նրան չի հաջողվում: Մի օր նրանց մոտ մենամարտ է տեղի ունենում, որտեղ Դավիթը սպանում է նրան:

Սասունցի Դավիթը ամուսնանում է Խանդութի հետ, և այս ամուսնությունից ծնվում է Մհեր Կրտսերը ՝ չորրորդ ճյուղի հերոսը, որը նույնպես կռվում է Սասունի թշնամիների դեմ, իսկ վերջում գրավվում է ժայռի կողմից:

Էպոսի գլխավոր հերոսներն են Սանասարն ու Բաղդասարը, Մհեր ավագը, Սասունցի Դավիթը և Մհեր կրտսերը, բայց էպոսում նշանակալից դեր ունեն նաև քեռի Թորոսը և ձենով Օհանը:

Քեռի Թորոսը - Թորոսի կերպարը էպոսում հայտնվում է դեռ երկվորյակների հրաշալի լույս աշխարհ գալուց առաջ, ապա ուղեկցում է գլխավոր հերոսների բոլոր չորս սերունդներին: Մհերի մահից հետո քեռի Թորոսը մահանում է վշտից: Ահա թե ինչի մասին են մեզ պատմում հայ ազգային էպոսի վերջին տողերը:

Ձենով Օհանը Սասունցի Դավթի քեռին ՝ Մհեր ավագի ավագ եղբայր Սանասարի երկրորդ որդին է: Նրա կերպարը հակասական է, չնայած ընդհանուր առմամբ դրական է: Օհանի հետ կապված մի շարք դրվագներում վերջինս ակնհայտորեն համարձակություն չունի, բայց որոշ այլ դեպքերում նա գործում է հերոսների հետ միասին: Այն առանձնանում է զարմանալիորեն բարձր ձայնով:

Նույնքան կարևոր դեր են խաղում նաև այնպիսի հերոսներ, ինչպիսիք են թագավոր Գագիկը, Ծովինարը, Իսմիլը խաթունը, Մսրա-Մելիք ավագը և Մսրա-Մելիք կրտսերը:

Էպոսի յուրաքանչյուր հերոս ապահովում է հայ ազգային էպոսի պատմվածքի ամբողջականությունը:

Էպոսի առանձնահատկությունը հերոսական անպարտելի ոգին է, որն ունեն բոլոր չորս ճյուղերի բոլոր հերոսները: Առասպելական հերոսներն իրենց ուրույն ուժով և համարձակությամբ պատրաստ են ցանկացած գործի ՝ իրենց ժողովրդին փրկելու համար:

Հայկական ազգային էպոսը պարունակում է տարբեր դարաշրջանների պատմություն` մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի պատմական լեգենդներից և առասպելներից: 2-րդ հազարամյակի սկզբի պատմություններից առաջ: Էպոսը ունի իր ժամանակագրությունը, իր աշխարհագրությունը, իր ճշմարտությունը: Միևնույն ժամանակ, էպոսի պատմական առանցքն անկասկած է. «Սասունցի Դավիթը» արտացոլում է հայ ժողովրդի (և հայ ազնվականության) պայքարը Արաբական խալիֆայության դեմ: Այնուամենայնիվ, էպոսում դժվար է գտնել այս պայքարի ճշգրիտ մանրամասները: Նրա հեքիաթասացները հաճախ իրենց անուններն էին թողնում իրական պատմական գործիչներին ՝ փոխելով կենսագրությունները, ճակատագրերը, իրական պատմական դերերը, տարիքը և նույնիսկ սեռը, ինչպես ցանկանում էին:

Սասունցի Դավթի` «Սասնա ծռեր» հայկական ազգային էպոսի երրորդ ճյուղի լեգենդար հերոսի հուշարձանը գտնվում է այն հրապարակում, որտեղ գտնվում է գլխավոր երկաթուղային կայարանը և ճանաչվում է որպես համընդհանուր մշակութային արժեք:

«Սասունցի Դավիթ» հայկական էպոսը ներառված է նաև ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցուցակում:

Ծանոթացեք հայ գրականությանը և ճանաչեք իրական Հայաստանը: